Milli Gelir Nasıl Hesaplanır? Milli Üretim Nasıl Ölçülür? Bir ülkenin ekonomik performansı nasıl takip edilir? Ekonomiyi anlamak hedefli kısa yazılarımda bu defa Gayrisafi Yurt içi Hasıla nasıl hesaplanır konusunu inceleyeceğiz.

Milli Gelirin (ya da Milli Üretimin) ölçülmesi ülkedeki ekonomik faaliyetlerin detaylandırılması ve derinlemesine fikir sahibi olmamızı sağlar. Kamu ve özel sektörler arasındaki farklılıklar ortaya çıkar, milli gelirin ne kadarının faizlerden ve ne kadarının ücret ve maaş ödemelerinden oluştuğunu da anlayabiliriz.

Ülkenin büyüyüp büyümediğini, ekonomik krizleri daha iyi anlamak için milli gelir muhasebesini de iyi bilmemiz gerekiyor.

Gayrisafi Yurt İçi Hasıla ne demektir?

GSYİH, bir yıllık dönemde (gerektiğinde farklı dönemler de söz konusu olabilir) ülke sınırları içinde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatları ile ölçülmüş değeridir.

GSYİH hesaplanırken şu nokta önemlidir; Üretim araçlarının (emek, sermaye, toprak, hammadde ve makinalar) sahibinin kim olduğu önemli değildir. Yabancı sermayenin de bu ülke sınırları içinde ürettiği değerler GSYİH içinde yer alır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta şudur ki yabancı sermaye bir başka ülkede ürettiği değerin tüm masrafları düştükten sonra elde ettiği kâr üzerinden, o ülkenin vergi hukuku çerçevesinde, kurumlar ya da gelir vergisini ödemektir. Vergi sonrası kârını kendi ülkesine gönderme özgürlüğüne sahiptir. Yerli sermayeden yabancı sermayeye geçişin dezavantajıdır kâr transferleri ve bir çeşit ülke sömürüsüdür aslında. Bu durum aynı zamanda ülkede sermaye birikimine ve ekonomik güçlenmeye ve ekonomik büyümeye de bir anlamda engel teşkil etmektedir.

(Emek, Sermaye (Nakdi ve Ayni Sermaye), Hammadde, Toprak)

Yabancı Özel Sermaye + Yerli Özel Sermaye + Yerli Kamu Sermaye + Yabancı Kamu Sermaye  

= Üretim Miktarı x Piyasa Değeri  >>>>> Gayri Safi Yurt İçi Hasıla

İkinci önemli nokta da üretilen “nihai mal” tanımıdır. Sadece tüketime hazır mallar bu hesabın içine dahil edilir. Ara mallar (yarı mamuller) hesaba katılmaz.

Şimdi bu durumu bir örnek üzerinden açıklayalım ki daha anlaşılır olsun.

Bir ülkede A, B, C ve D isminde dört firma var.

A firması ham petrol çıkarıyor.

B firması ise petrol ticareti yapan (depolayan ve taşıyan) bir denizcilik firmasıdır

C firması bu petrolü işleyen rafineri,

D firması da işlenmiş petrol satan bir istasyon olsun.

Söz konusu firmaların ekonomik faaliyetlerini inceleyelim;

A firması bir varil petrol üreterek 50 $’a B firmasına satar.

B firması bir varil petrolü satın alır ve bunu aynı zamanda taşıyarak 55 $  fiyatla C firmasına satar.

C firması varilini 55 $ aldığı petrolü işleyip 100 $’a satar.

D firmasının bir varil petrol (benzin ya da dizel yakıt) satın alma maliyeti $100 olmuştur.

D isimli benzin istasyonu bu benzini varili 150 $ ile satsa ekonomideki toplam değer ne olacaktır?

Burada sadece son aşamadaki değer dikkate alınacaktır. Bu ekonomi 150 $ değerinde bir üretim yapmıştır.

Her aşamayı ayrı ayrı dikkate almaya kalkarsak yanlış yapmış oluruz. Çünkü bir varilin ilk üretimi A firması tarafından 50 $'a yapılmıştır.  Nakliyeci ve depolayıcı B firması bir varil petrolün üzerine 5 $ koyarak satar. Aslında 55 $ değerinde bir ürün ya da hizmet ortaya çıkarmamıştır. 50 Dolarlık ürün zaten A firmasınca ortaya çıkarılmıştı. Sonuç olarak 50 Dolarlık bir varil petrolün nihai satış fiyatı 150 Dolar olduysa firmaların ekonomiye katkıları aşağıdaki şekilde olur.

A firması USD 50

B firması USD 5

C firması USD 45

D firması da USD 50

Sonuç olarak Gayri Safi Yurt İçi Hasıla hesabı yapılırken sadece nihai malın (son tüketiciye satılan) malın değeri dikkate alınır.

Levent Aslan